Όσο κι αν η τεχνολογία εξελίσεται, όσο κι αν όλα τα σχολεία έχουν σύγχρονα φωτοτυπικά μηχανήματα και οι φωτοτυπίες είναι πια η εύκολη και γρήγορη λύση, όσο κι αν ο υπολογιστής είναι στη ζωή μας και η δαχτυλογράφηση ενός κειμένου στην καθημερινότητά μας η απλή και κλασική λύση του χειρόγραφου κειμένου θα είναι πάντα χρήσιμη και απαραίτητη. Γιατί; Γιατί είναι πιο άμεση, είναι πιο γρήγορη, είναι πάντα ... διαθέσιμη! Μπορεί το μέλλον να με διαψεύσει, αλλά προσωπικά πιστεύω ότι είναι απαραίτητο να μαθαίνουν τα παιδιά να γράφουν στο τετράδιο. Πολλές φορές στην ταχύτητα της καθημερινότητας, στην αγωνία της ύλης και στην έννοια μας να βάλουμε όσες περισσότερες ασκήσεις γίνεται, επιλέγουμε την εύκολη λύση της φωτοτυπίας. Και είναι αλήθεια ότι είναι περισσότερο πρακτική αφού δεν χάνουμε χρόνο για να γίνει η αντιγραφή της άσκησης. Όμως έτσι δεν ασκούμε τους μαθητές μας σε βασικές δεξιότητες όπως: Αντιγραφή από τον πίνακα (όχι από το βιβλίο). Σκεφτείτε πόσες φορές μπορεί να χρειαστεί στη ζωή σας να ταυτήσετε ή να σημειώσετε πληροφορίες που βρίσκονται σε εναν πίνακα ή ένα ταμπλό απέναντί σας πχ τα δρομολόγια ενός τρένου. Βελτιώνει την ταχύτητα της γραφής. Οργάνωση του τετραδίου τους. Έχω παρατηρήσει ότι η οργάνωση και η τάξη είναι ένας κύκλος. Η οργάνωση στην τάξη επηρεάζει την οργάνωση των πραγματων τους, επηρεάζει την οργάνωση του τετραδίου, επηρεάζει την οργάνωση των γραμμάτων τους, επηρεάζει την οργάνωση τη σκέψης τους και παει λέγοντας. Νιώθω ότι το ένα επηρεάζει το άλλο δημιουργώντας μια αόρατη αλυσίδα γι αυτό και προσπαθώ να εξασκούνται και να διατηρούν μια τάξη και οργάνωση γενικώς στη σχολική τους ζωή. Εξάσκηση στην αντιγραφή, παρατήρηση της ορθογραφίας των λέξεων και ανάπτυξη οπτικού λεξιλογίου. Μελέτες κατα καιρούς έχουν δείξει ότι η γραφή ενεργοποιεί περισσότερα κέντρα του εγκεφάλου με αποτέλεσμα αυτό να συμβάλει στη μάθηση. Για τους λόγους αυτούς ανέκαθεν εισήγαγα την χρήση του τετραδίου αρκετά νωρίς στην Α΄τάξη και φρόντιζα να το δουλεύω συχνά. Παλιότερα συνήθιζα η έναρξη να γινόταν περίπου πριν τα Χριστούγεννα. Όμως πριν μερικά χρόνια στη συνεργασία που είχα με δύο συναδέλφους είχαμε ξεκινήσει το τετράδιο ήδη από το μάθημα "Αντίο θάλασσα" δημιουργώντας ένα είδος μικρού αλφαβητάριου. Τελικά είδαμε ότι αφιερώνοντας τον κατάλληλο χρόνο, είναι εφικτό και ιδιαίτερα εποικοδομητικό να ξεκινήσει η άσκηση στο τετράδιο από τόσο νωρίς. Μπορεί για εμάς να είναι κάτι εύκολο να γράψουμε στο τετράδιο. Εκτός από το τι θα γράψουμε, ξέρουμε πού θα το γράψουμε, πού θα αφήσουμε κενό, πού δε θα γράψουμε και το κάνουμε αυτόματα. Όμως όταν δόσεις σε ένα παιδί 6 χρονών ένα τετράδιο, το φυσιολογικό και αναμενώμενο είναι να γράψει... όπου βρει! Οπότε είναι απαραίτητο να του διδάξουμε εμείς τον τρόπο χρήσης ενός τετραδίου! 6 και 1 οδηγίες για να μάθουν να γράφουν στο τετράδιο ασκήσεων: Στην Α' τάξη τα παιδιά γράφουν μόνο στη δεξιά σελίδα του τετραδίου. Επιλέγω αυτό τον τρόπο γιατί σε αυτή την ηλικία δεν ελέγχουν ικανοποιητικά τη δύναμη που ασκούν στο χέρι τους με αποτέλεσμα να αφήνουν ανάγλυφα σημάδια στην πίσω σελίδα. Όπως καταλαβαίνετε αυτό θα δυσκολέψει τα παιδάκια που τώρα μαθαίνουν να σχηματίζουν τα γράμματα να γράψουν στην πίσω σελίδα που τις περισσότερες φορές είναι ανάγλυφη. Αν χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί η πίσω σελίδα κολλώ μια φωτοτυπημένη άσκηση. Τα παιδιά γράφουν σειρά παρά σειρά. Έχω επιλέξει αυτόν τον τρόπο γιατί σε αυτή τη φάση τα παιδιά δεν ελέγχουν πολύ καλά το μέγεθος των γραμμάτων τους με αποτέλεσμα πολλές φορές τα γράμματα που κρέμονται κάτω από τη γραμμή να είναι αρκετά μεγάλα και να μπερδεύονται με τα ψηλά γράμματα της κάτω σειράς. Είναι σημαντικό τα παιδιά σε αυτή τη φάση να μπορούν να σχηματίζουν τα γράμματα ανενόχλητα και παράλληλα να είναι ευδιάκριτα για να μπορούν να τα ξαναδιαβάσουν ή να τα ελεγξουν αν χρειαστεί. Επίσης ένα γραπτό "μπουκωμένο" είναι για όλους μια εικόνα κάπως απογοητευτική. Αν θέλω να γράψουν σε δύο στήλες τότε καθοδηγώ τα παιδιά να τσακίζουν κάθετα τη σελίδα στη μέση. Έτσι αυτόματα η σελίδα χωριζεται σε δύο άνετες και ευδιάκριτες στήλες όπου μπορούν να γράψουν διατηρώντας την τάξη και την όμορφη εικόνα του γραπτού τους. Τις πρώτες φορές θα χρειαστεί να βοηθήσουμε τα παιδιά να κάνουν την τσακιση. Μαθαίνουν όμως να το κάνουν μόνα και το βλέπουν σαν παιχνίδι! Μακροπρόθεσμα έχω δει ότι επιλέγουν και μόνα τους αυτόν τον τρόπο όταν θέλουν να χωρίσουν το τετράδιο σε δύο στήλες! Επιμένω να συνηθίσουν να σέβονται τα περιθώρια του τετραδίου. 'Οχι μόνο δεξιά και αριστερά αλλά ακόμα το περιθώριο στο υποσέλιδο όπως και στην κεφαλίδα της σελίδας. Μαθαίνουν να γράφουν την ημερομηνία και πού να τη γράφουν. Δηλαδή στην πρώτη σειρά του τετραδίου κι όχι στο περιθώριο. Αρχικά γράφουν τη σύντομη και σταδιακά τα ενθαρρύνω να γράφουν την ημερομηνία ολοκληρωμένα. Συνηθίζουν να σημειώνουν τι είναι αυτό που γράφουν στη συνέχεια. Για παράδειγμα όταν γράφουν ασκήσεις γράφοντας τη λέξη "ασκήσεις", τις αριθμούν αν χρειαστεί και τις διαχωρίζουν αφήνοντας κενές σειρές. Σε εμένα μου αρέσει να υπάρχει είτε η λευκή σελίδα που έχουν κάποια τετράδια στην αρχή ή αν δεν υπάρχει να αφήνουν μόνα τους μια κενή σελίδα στην αρχή για ομορφιά. Παράλληλα βοηθάει να μην αποτυπωθεί στο μέσα μέρος του εξωφύλλου ό,τι είναι γραμμένο στην πρώτη σελίδα. Οι περισσότεροι από τους κανόνες αυτούς ισχύουν αν θέλουμε να μάθουν και παιδιά μεγαλύτερων τάξεων να γράφουν οργανωμένα στο τετράδιό τους. Εκτός όμως από τους κανόνες που πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά, θα πρέπει κι εμείς να ακολουθήσουμε μια διαδικασία ώστε να τα διδάξουμε να αντιγράφουν από τον πίνακα. Είναι αυτονόητο ότι αν γράψουμε ένα κατεβατό στον πίνακα σε μια τάξη με πρωτάκια ή σε παιδιά που δεν έχουν μάθει να γράφουν απο τον πίνακα, τότε το αποτέλεσμα θα είναι απογοητευτικό. Επίσης αυτό δεν βοηθάει τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολές. Την πρώτη φορά που θα γράψουν στο τετράδιο, αλλά και όσες από τις επόμενες φορές χρειαστεί... Φτιάχνουμε σειρές στον πίνακα με χρώμα, πάνω στις οποίες θα γράψουμε, σχηματίζοντας μια μεγάλη σελίδα τετραδίου στον πίνακα. Μπορούμε να φτιάξουμε μερικές σειρές για αρχή και να προσθέτουμε στη συνέχεια. Ιδιαίτερα βοηθητικό για τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έιναι η κάθε σειρά έχει διαφορετικό χρώμα. Για να δείξω το χώρισμα που έχει κάνει η τσάκιση στη σελίδα ώστε να δημιοργήσω στήλες, τραβάω μια γραμμή και τονιζω οτι εγώ κάνω γραμμή γιατί δεν μπορώ να τσακίσω τον πίνακα στη μέση. Τους φαίνεται τόσο αστείο που το καταλαβαίνουν και το θυμούνται. Σχηματίζουμε στον πίνακα τις γραμμές που ορίζουν τα περιθωρία και εξηγούμε ότι δεν γράφουμε σε αυτά τα σημεία για να είναι όμορφο το τετράδιό μας. Γράφουμε την ημερομηνία και περιμένουμε να την γράψουν. Αφήνουμε μια κενή γραμμή και δείχνουμε ότι πρέπει να αφήσουν άδεια μια σειρά. Γράφω μια μια τις λέξεις στον πίνακα και περιμένω να γράψουν όλοι πριν προχωρήσω στην επόμενη. Στη συνέχεια αυξάνω τον αριθμό των λέξεων. Όταν πρόκειται για Α' τάξη όπως είχα εξηγήσει και στην ανάρτηση "Μαθαίνοντας τα γράμματα" αρχικά γράφουμε άπλά συλλαβές και λέξεις με το γράμμα που διδάχτηκαν. Αργότερα οι λέξεις σχετίζονται με κάποιον κανόνα που μαθαίνουν. Όταν έρχεται η στιγμή να γράψουμε τη δεύτερη λέξη της σειρά τονιζουμε ότι γράφουμε μετά το τσάκισμα και γράφουμε κι εμείς μετά την κάθετη γραμμή που έχουμε βάλει στον πίνακα γι αυτό τον σκοπό. Αν χρειαστεί, μέχρι να γράψουν, περνάμε και βάζουμε σημαδάκια με ένα μολύβι. Κάθε φορά που πρέπει να αφήσουν γραμμή κενή, αφήνω κι εγώ στο "τετράδιο" του πίνακα. Αν χρειαστεί να γράψουμε φράση, τότε κι αυτή τη γράφω λέξη λέξη. Τονίζω ότι ξεκινάω με μεγάλο γράμμα. Δεν προχωράω στην επόμενη αν δεν έχουν γράψει όλα τα παιδια. Τοποθετώ το χέρι μου για να δείξω πώς πρέπει να βάλουν το δάχτυλό τους ώστε να αφήσουν το κενό για την επόμενη λέξη. Μάλιστα κάνω ένα μικρό σημάδι επειδή καθαρίζεται ο πίνακας από την σκόνη καθώς τον ακουμπάω και αυτό λειτουργεί βοηθητικά. Χρειάζεται αρκετή επιμονή και υπομονή τις πρώτες φορές, όπως και να περνάμε συχνά από τα τετράδια για να βάλουμε σημάδια στο σημείο που πρέπει να γράψουν κάποια παιδιά που δυσκολέυονται. Τις πρώτες φορές θα υπολογίσουμε ότι θα χρειαστούμε μια διδακτική ώρα (40΄ περίπου) γι' αυτό. Σταδιακά ο χρόνος θα μειωθεί αρκετά και η αντιγραφή θα γίνεται ικανοποιητικά γρήγορα. Μην ξεχνάμε ότι είναι η Α' τάξη! Αρχικά, θέλοντας να φτιάξω ένα μικρό αλφαβητάριο το τετράδιο των παιδιών, κολλούσα στην αριστερή σελίδα το γράμμα που διδασκόταν κάθε φορά. Όταν ολοκληρώθηκε η εκμάθηση των γραμμάτων η σελίδα αυτή αντικαταστάθηκε με μια σελίδα γραμματικής όπου υπήρχε ένα παράδειγμα του κανόνα και μια άσκηση. Η διαδικασία με την οποία αξιοποιείται το τετράδιο για να διδαχτεί ένα γραμματικό φαινόμενο είναι η εξης: Γράφουν τις λέξεις μια μια όπως περιγράφεται παραπάνω. Ρωτώ τι παρατηρούν. Καθοδηγώ όσο μπορώ να παρατηρήσουν αυτό που θέλω. Από την παρατήρηση εξηγούμε τον κανόνα. Χρωματίζουν τα γράμματα που σχετίζονται με τον κανόντα πχ τελικό ι, άρθο κτλ. Αυτό βοηθάει ιδιαίτερα τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Όταν υπάρχει, διαβάζουν τον κανόνα από την αριστερή σελίδα (μπορεί η σελίδα να είναι έτοιμη ή μπορούμε να δώσουμε να την κολλήσουν εκείνη τη στιγμή), εντοπίζουν τον κανόνα στο παράδειγμα και λύνουν την άσκηση. Γράφουν την άσκηση για το σπίτι με τον ίδιο τρόπο όπως γράψαμε όλη τη σελίδα. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα διαδραστικό τετράδιο εργασιών το οποίο περιλαμβάνει όλα όσα διδάχτηκαν τη χρονιά και μπορούν να ανατρέξουν σε αυτό όποια στιγμή χρειαστεί. Είναι επίσης αρκετά βοηθητικό για τους γονείς αφού περιλαμβάνει λέξεις που τα παιδιά μπορούν να διαβάσουν και να γράψουν καθώς και τον τρόπο με τον οποίο έχει γίνει η αναφερά στα γραμματικά φαινομένα. Οι σελίδες που χρησιμοποίησα για να κολλήσω στο αλφαβητάριο βρίσκονται εδω: Η αλφαβήτα σε κάρτες