Nu de winterse kou weer volop aanwezig is en overal de verwarming aanstaat, merk ik dat m'n huid weer droger wordt. De ideale tijd dus om m'n eigen crèmes en zalf te maken! Want wat is nou leuker dan dat? Bovendien weet je precies wat erin zit, of nog beter...wat er niet inzit! Maar voor het zover is, eerst iets over de achtergronden van het hoe en waarom. Waarom smeren? Een normaal gezonde huid bestaat voor ongeveer 10% uit water. De hoornlaag (de bovenste laag van je huid) bevat van nature water-vasthoudende stoffen (die water van onderliggende huidlagen kunnen vasthouden), natuurlijke olie ofwel sebum (die verdamping tegengaat), en dode huidcellen (die als een dun filmpje bovenop je huid ligt en zo ook verdamping afremt.) Door invloeden van binnenuit of buitenaf kan je huid echter droger worden. Bijvoorbeeld door een lage luchtvochtigheid (winterweer buiten of verwarming binnen), wind, te lang heet douchen, gebruik van agressieve zeep, ouder worden, slechtere gezondheid, een huidziekte etc. Als daarvan af en toe of eventjes sprake is, kan je huid dit meestal wel opvangen. Maar bij langdurige uitdroging ga je merken dat je huid in meer of mindere mate gaat trekken, jeuken, schraal worden, schilferen, barsten, kloven, rimpelen etc. Tegen een droge huid kun je dus wel wat doen, zoals bijvoorbeeld de relatieve luchtvochtigheid in huis verhogen (rond de 50-60% is ideaal), niet te vaak, lang en heet te douchen en door geen agressieve zeep te gebruiken. Maar ook door verdere uitdroging van de huid te voorkomen en water in de huid toe te voegen door het smeren van crème en/of zalf. Het verschil tussen crème en zalf. Crème en zalf is niet hetzelfde, de basis en daarmee ook de uitwerking verschilt. Even afgezien van allerlei toegevoegde stoffen die een smeersel kan bevatten (goed of slecht) maar uitgaande van een simpele basis dan is het verschil als volgt: Crème (en ook lotion) heeft een basis van olie én water. Door de aanwezigheid van water is het vaak lichter en zachter en heeft het de eigenschap om in de bovenste laag van de huid te dringen om daar de huid te voeden (door het te verrijken, verzachten of te genezen.) Door de aanwezigheid van water is echter de houdbaarheidsdatum ook een stuk minder. Maak je crème zelf en je voegt geen conservering toe dan is de crème slechts een kleine week vers en houdbaar buiten de koelkast of 2-3 weken ín de koelkast. Daarnaast bevat een commerciële crème altijd een emulgator. Dat is een stof die water en olie aan elkaar kan binden zodat die niet na verloop van tijd gaat scheiden en het moeilijker smeerbaar en minder homogeen wordt. Zalf (en ook balsem) heeft een basis van olie (en géén water). Een zalf is dus vaak wat vetter en trekt niet ín de huid maar legt een beschermende laag óp de huid. Hierdoor wordt verder vochtverlies tegengegaan en kan de huid eronder herstellen. Maak je zalf thuis dan is het langer houdbaar dan crème omdat het alleen een oliebasis heeft. Denk aan ongeveer 2-3 maanden. Voor crèmes, lotions, zalven en balsems kun je de ingrediënten die vochtverlies tegengaan dus grofweg onderverdelen in 2 groepen. Afdekkers: Stoffen die de huid in meer of mindere mate afdekken zodat het water wat normaal uit de huid zou verdampen wordt tegengehouden en de hoornlaag kan verweken, verzachten. (Occlusie) Natuurlijke bijvoorbeelden zijn o.a. kokosolie, cacaoboter, shea (-of karité)boter, mangoboter, bijenwas. Vochtinbrengers: Stoffen die in je hoornlaag kunnen trekken om daar meer water vast te kunnen houden. Meest bekende natuurlijke voorbeeld is glycerine. Ook olijfolie als basisolie verhoogt het vochtgehalte. Daarnaast zijn er nog ingrediënten die je huid helpen te verzachten. Veel oliën (zoals sesamolie, amandelolie, castorolie, jojobaolie, olijfolie, avocado olie etc.) en boters zoals in de eerste groep beschreven werken verzachtend voor de huid. Waarom zelf maken? Zoals ik in het begin al schreef... Zelf maken heeft het grote voordeel dat je precies weet wat er wel en niet in een crème of zalf zit. Het geeft je dus meer controle op wat je op je eigen huid smeert en je kunt het aanpassen aan je eigen behoefte. Maar een nóg groter voordeel vind ik, is dat je je smeersels steeds supervers kan maken. Want zelfs al zou je de meest neutrale/ biologische/ plantaardige/ milieuvriendelijke/ niet getest op dieren/ of op welke wijze dan nog meer verantwoorde crème of zalf kopen... er zullen altijd op z'n minst conserveringsmiddelen inzitten om de houdbaarheid te verhogen. Maar al snel ook emulgatoren, verdikkingsmiddelen, parfum en wat al niet meer om het beter smeerbaar, snel intrekbaar, lang houdbaar, lekker ruikend enz. te maken. Die ingrediënten zijn vaker synthetisch dan niet. Maar als je het zelf maakt met het idee dat je steeds een beetje bij kunt maken, dan kun je de conserveermiddelen en emulgators al gauw omzeilen. Wat overblijft is een puurder product. Het gaat niet lang mee, maar als je steeds kleine beetjes maakt dan is het al op voor het kan bederven en ga je aan de slag met de volgende verse partij. Welke ingrediënten? Basisoliën of draagoliën (in enkele vorm of gemixt) zijn grofweg de drager voor een zalf, crème, balsem etc. Ze kunnen worden verrijkt door het toevoegen van etherische olie of door het laten intrekken (macereren) van geneeskrachtige of geurende kruiden en bloemen. (zie ook kopje beneden over hoe te macereren.) Daarnaast heeft elke (draag)olie ook nog eigen eigenschappen die de uitwerking kan beïnvloeden, dus het loont de moeite om je daarin een beetje te verdiepen voordat je ze gaat toepassen in een recept. Afhankelijk van welke oliën of vetstoffen je kiest als basis kun je een zalf of crème aanpassen aan de behoefte van je huid. Belangrijk! Test een olie wel altijd door een kleine hoeveelheid aan de binnenkant van je pols te smeren. Plak er een pleister op en wacht minimaal een half uur tot een paar uur om te zien of er irritatie of roodheid optreedt. Allergie voor amandelolie of tarwekiemolie is niet uitzonderlijk, maar er kunnen ook individuele allergieën zijn voor verder vrij onschuldige stoffen. Hieronder een overzicht van een aantal veelvoorkomende oliën. Amandelolie/ Prunus amygdalus var. dulcus Amandelolie heeft een licht nootachtige geur en wordt beschouwd als een van de meest veelzijdige oliën om te gebruiken. Je kunt het puur op je huid aanbrengen waardoor het bijvoorbeeld geschikt is als massageolie maar ook in combinatie met andere ingrediënten in een crème of zalf. Het smeert makkelijk uit, is voedend en vooral ook geschikt voor een droge of jeukende huid. Het trekt redelijk makkelijk in al laat het de huid wel enigszins vettig aanvoelen. Daardoor wellicht in overheersende vorm eerder geschikt voor hand -en nachtcrème, of anders in combinatie met andere oliën. Amandelolie wordt vaak gebruikt voor het macereren van kruiden en bloemen. Niet erg prijzig. Pas op: Heb je een notenallergie dan kun je amandelolie wellicht beter laten staan. Abrikozenpitolie/ Prunus armeniaca Abrikozenpitolie heeft een lichte geur en textuur en is een goed alternatief voor amandelolie. Geschikt om puur op je huid aan te brengen, bijvoorbeeld als massageolie voor baby's en volwassenen (ook voor gezichtsmassages). Het bevat vitamine A en C en werkt uitstekend voor de ouder wordende, gevoelige, schrale of geïrriteerde huid. Bovendien revitaliseert en voedt het de huid. Trekt redelijk goed in en laat een minder vet laagje achter dan bijvoorbeeld amandelolie. Wel vrij prijzig, dus daardoor wellicht minder geschikt als pure olie maar beter in een mix met bijvoorbeeld amandelolie, tarwekiemolie, druivenpitolie en/of jojabaolie. Na opening in de koelkast bewaren, abrikozenolie blijft dan ongeveer 6-12 maanden goed. Avocado-olie/ Persea americana Avocado-olie ruikt enigszins nootachtig en is een erg rijke en zware olie die een vettig, bijna wax-achtig laagje op de huid achterlaat. Daarom vooral als mixolie te gebruiken (max. 10 %) Het bevat o.a. vitamine A, B-complex, E en D, en is daarnaast erg voedend. De vochthoudende eigenschappen zijn vooral geschikt voor de ouder wordende huid, maar ook voor huiduitslag, eczeem, droge, stugge of geïrriteerde huid. Ideaal in een crème of zalf voor uitdrogende omstandigheden (wind/zon). Redelijk prijzig. Na opening in de koelkast bewaren, avocado-olie blijft dan ongeveer 6-9 maanden goed. Bernagie-olie/ Borago officinalis Bernagie-olie is erg duur en wordt zeer snel ranzig (3-6 maanden). Wel een rijke olie die ondanks de vettigheid redelijk goed intrekt en erg beschermend werkt. O.a. tegen ultraviolet licht. Het stimuleert de celvernieuwing en is goed anti-rimpelwerkend. Licht en zoete geur. Castorolie/ Ricinus communis Castorolie heeft een aanwezige specifieke geur en is een vrij taaie olie, daarom kan het beter gemengd worden met andere oliën. Omdat het zelden een allergische reactie geeft is het een veelzijdige olie die vaak wordt toegepast in crèmes en zalven, van eczeem tot droge huid. Ook is het een erg stabiele olie die ook buiten de koelkast goed bewaarbaar blijft, 12-14 maanden. Cacaoboter/ Theobroma cacao Ongeraffineerd ruikt cacaoboter zoet en licht naar chocolade en bevat het meer voedende stoffen dan de flauwer ruikende geraffineerde vorm. Smeltpunt ligt rond de 35 graden, daaronder heeft het een vaste vorm. Daarom wordt cacaoboter altijd gebruikt in combinatie met andere oliën. Cacaoboter is erg stabiel en blijft onder gunstige omstandigheden 3-5 jaar goed. Druivenpitolie/ Vitus vinifera Hele lichte, neutraal ruikende olie. Wordt makkelijk door de huid opgenomen en is redelijk goedkoop. Wel opletten dat de herkomst zuiver is, bij het extraheren van de olie worden namelijk chemische middelen gebruikt die soms nog in de olie achterblijven. De olie werkt licht samenstrekkend en is niet vettig, daardoor met name geschikt voor acnehuid. Jojobaolie/ Simmondsia chinensis Jojobaolie heeft een bijna neutrale geur en is officieel geen olie maar een vloeibare was, rijk aan vitamine E. Doordat het qua samenstelling het dichtst de menselijk huid (sebumlaag) benaderd is het geschikt voor alle huidtypen. Ook de gevoelige. Het verstopt de poriën niet maar hydrateert en verzacht, dat maakt het met name ook geschikt voor een acnehuid, psoriasis, eczeem etc. Kan ook als pure olie op de huid gebruikt worden maar is wel vrij prijzig. Jojobaolie is erg stabiel en blijft erg lang (zo niet eindeloos) goed. Kokosolie/ Cocos nucifera Halfvaste olie met een smelttemperatuur van rond de 25 graden. Smelt makkelijk op je huid, trekt langzaam in maar laat geen vettig laagje achter. Kokosolie van koude persing ruikt ook inderdaad licht naar kokosnoot. Werkt verzachtend en beschermend op je huid. Werkt tegen infecties en enigszins tegen UV-stralen. Verstopt de poriën niet en is geschikt voor de probleemhuid. Het is een stabiele olie die niet ranzig wordt en dus bijna oneindig houdbaar. Daardoor ook veel gebruikt als een van de basisoliën in crèmes en zalven. Neemolie/ Azadirachta indica Neemolie heeft een sterke, minder prettige geur maar daar staat tegenover dat het anti-bacteriële, anti-virale, anti-schimmel, antiseptische en anti-parasitaire eigenschappen heeft. Het heeft een smeltpunt van rond de 22 graden waardoor het bij kamertemperatuur wat stroperig kan zijn. Door de geur en stroperigheid vaak gemengd met andere oliën (zoals bijvoorbeeld jojoba-olie) Met name geschikt voor huidproblemen veroorzaakt door schimmel en eczeem. Maar ook voor de gevoelige of acnehuid. Tevens insectenwerend. Blijft ongeveer 10-12 maanden goed. Olijfolie/ Olea europaea Rijke en vette olie met een specifieke (soms sterke) geur. Vanwege de geur vaak gemengd met andere basisoliën. Olijfolie werkt verzachtend, voedend en beschermend voor de huid, zonder deze af te dichten, maar laat wel een vettig laagje achter. Met name geschikt voor gevoelige, geïrriteerde en droge schilferige huid. Olie van eerste persing (extra virgin) is van de beste kwaliteit en het meest groen van kleur. Bewaar de olie het best uit het licht, dan blijft het tot een jaar goed. Olijfolie wordt vaak gebruikt voor het macereren van kruiden en bloemen. Makkelijk verkrijgbaar en niet te duur. Sesamolie/ Sesamum indicum Ongeraffineerde sesamolie heeft een zoete nootachtige geur, daardoor vaak gebruikt in een mix. Het laat een enigszins licht vettig laagje achter op de huid maar trekt snel in. Een natuurlijke vochtinbrenger, rijk aan voedende stoffen zoals vitamine B, E en calcium. Ook geschikt voor eczeem, psorioasis en droge huid. Het houdt ongeveer 30% van de zonnestralen tegen en kan daarom gebruikt worden als een lichte bescherming tegen de zon en de effecten daarvan. Ongeveer 1 jaar houdbaar in het donker. Sheaboter/ Butyrospernum parkii Ook wel karitéboter genoemd. Wordt veel toegepast in crèmes en zalven vanwege de huidverzachtende en huidbeschermende eigenschappen. Smeltpunt ligt bij ongeveer 35 graden en daarom vaak gebruikt in een mix met andere oliën. Sheabutter laat een was-achtig laagje achter op de huid maar vaak is er maar een klein beetje nodig in een recept (ongeveer 3 %). Blijft 2-3 jaar houdbaar. Tarwekiemolie/ Triticum aestivum Een dikke olie met een zware nootachtige geur en rijk aan vitamine E, een natuurlijke anti-oxidant. Het bevordert het herstel van wonden, littekens en eerste graad- brandwonden. Verder helpt het de natuurlijke elasticiteit van de huid. Vaak wordt het in kleine hoeveelheden toegevoegd aan olie-mixen om de houdbaarheid van het eindproduct te verhogen (5-10%), maar pas op.. Er zijn mensen die allergisch zijn voor tarwe! Ongeveer 1 jaar houdbaar. Zonnebloemolie/Helianthus annuus Licht zoet ruikende olie. Trekt niet snel in de huid maar laat uiteindelijk geen vettig laagje achter. Wordt vaak gebruikt in een mix met andere oliën (zoals bijvoorbeeld amandelolie). Geschikt voor alle huidtypen. Verzacht de huid na zonnebrand en helpt bij blauwe plekken. Zonnebloemolie wordt vaak gebruikt voor het macereren van kruiden en bloemen. Het is makkelijk verkrijgbaar en goedkoop. Etherische oliën Ook bepaalde etherische oliën (dus sowieso geen synthetische geurstoffen) kun je gebruiken in je crèmes en zalven voor geur en geneeskrachtige werking. Het hangt dan wel heel erg af waarvoor je het wil gebruiken. Muntsoorten kun je bijvoorbeeld wel toepassen bij een verfrissende voetenzalf, maar moet je niet gebruiken op je gezicht en rond je ogen. Onderzoek dus goed de toepassingen voor je begint. Het macereren van (geneeskrachtige) kruiden en bloemen in olie Dit stukje moet ik nog afschrijven.. even geduld nog. Link deel 2: Crème & lotion maken Deel 3 over het zelf maken van zalf en balsem volgt nog, maar er is al wel een recept te lezen via deze link.